Rijksmonumenten

In Nieuwegein staan 103 rijksmonumenten. Ze zijn vooral te vinden in de oude dorpskernen Jutphaas en Vreeswijk. Maar ook in het voormalige buitengebied herinneren buitenplaatsen en kastelen, boerderijen, forten en batterijen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan het rijke verleden van Nieuwegein.

In Jutphaas bestaan de rijksmonumenten vooral uit woonhuizen, winkelpanden, kerken en scholen. In Vreeswijk zijn daarnaast een aantal sluizen aangewezen als rijksmonument.

Bekijk monumenten

Waar moet een monument aan voldoen?

Rijksmonumenten zijn van nationaal belang vanwege een aantal bijzondere eigenschappen:

Cultuurhistorische waarde
Gebouwd in een bepaalde bouwstijl
Onderdeel van een complex
Bijzonder militair gebouw of object
Bijzondere oorspronkelijke functie of bouwstijl
De hoofdvorm of bouwkundige details zijn nog intact

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wijst de rijksmonumenten in Nederland aan. De buitenkant en binnenkant worden beschermd binnen de Erfgoedwet.

Het indrukwekkende sluizencomplex van Vreeswijk bestaat uit meerdere monumenten. Na de aanleg van de Nieuwe Vaart groeide bij de uitmonding in de Lek de handelsnederzetting Vreeswijk. Hier werd de eerste schutsluis (een voorganger van de Oude Sluis aan de Dorpsstraat) door de stad Utrecht aangelegd in 1373. Een extra buitendijkse kolk werd aangelegd rond 1562. De Rijkshulpschutsluis aan het Fredriksoord werd in 1817-1818 aangelegd als tijdelijke noodsluis, omdat de Oude Sluis werd verbouwd.

Met de aanleg van het Merwedekanaal werd de Koninginnensluis toegevoegd aan Vreeswijk, en groeide het handelsdorp met de ontwikkeling van de Handelskade. De aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal betekende het einde van de rol van deze sluizen voor de beroepsvaart. Nu hebben ze een belangrijke recreatieve en toeristische waarde. De Prinses Beatrixsluis verwerkt nu de beroepsvaart.

Deze verdedigingslinie werd tussen 1815 en 1885 aangelegd als aanvulling op de Oude Hollandse Waterlinie. Utrecht werd zo toegevoegd aan het te verdedigen gebied.

Verspreid over Nieuwegein liggen verschillende onderdelen van de linie: Fort Vreeswijk, Fort Jutphaas en het werk aan de Overeindseweg. De helft van dit werk is verdwenen toen het Amsterdam-Rijnkanaal werd verbreed. Langs het Lekkanaal ligt een aantal kazematten.

In de Nota Belvedere uit 1999 is de Nieuwe Hollandse Waterlinie als enige nationale project opgenomen. Uitgangspunt van deze nota is 'behoud door ontwikkeling'. Door een onderdeel een functie te geven, blijft het behouden.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie staat op de voorlopige wereld-erfgoedlijst van UNESCO, als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam.